Một số nết đặc trưng của hò chèo cạn gắn với lễ hội cầu ngư
1. Nguồn gốc yếu tố hình thành hò chèo cạn:
Hò chèo cạn là di sản văn hóa phi vật thể, một loại hình sinh hoạt diễn xướng dân gian độc đáo của người dân vùng xã Cẩm Nhượng, xã Cẩm Nhượng ngày nay (từ năm 1956), khởi nguồn có tên là Nhượng bạn, nằm ở phía đông nam huyện Cẩm Xuyên, tỉnh Hà Tĩnh. Tây bắc giáp xã Cẩm Dương và Thị Trấn Thiên Cầm. Tây nam giáp sông Lạc giang và cửa Nhượng. Phía đông giáp biển đông. Suốt cả chiều dài phía đông của xã từ núi thiên cầm đến cửa Nhượng dài khoảng 2km. Qua các thời kỳ phát triển, dân cư ngày càng đông đúc chủ yếu sống bằng nghề đánh bắt hải sản, làm muối, chế biến nước mắm, đóng thuyền và buôn bán.....Nhưng chủ yếu nhất vẩn là nghề đánh bắt hải sản.
Là một địa phương có lịch sử hình thành và phát triển cách đây hơn 600 năm với yêu tố địa hình có biển, có cửa biển, sông ngòi giao thông thuận lợi tạo điều kiện thuận lợi cho việc giao lưu với các vùng miền về mọi mặt đặc biệt là về mặt văn hóa cũng như bản sắc văn hóa dân gian ở đây đã hình thành nhiều lễ hội dân gian như: Hội đám chay rước tướng, lễ hội đua thuyền, lễ hội cầu ngư, hò chèo cạn, Hội cờ người.....trong đó tiêu biểu nhất là lễ hội cầu ngư gắn với hoạt động diễn xướng dân gian hò chèo cạn.
Là một địa phương có lịch sử hình thành và phát triển cách đây hơn 600 năm. Đồng thời là một vùng biển, có cửa biển, có sông ngòi có đường bộ giao thương với nhiều vùng miền rất thuận lợi về mặt văn hóa cũng như bản sắc văn hóa dân gian như các vùng ven biển khác, nhất là các của biển miền trung.
Các nghành nghề Nhượng bạn ( củ ) nói chung, đặc biệt là nghề đánh bắt cá biển ở Cẩm Nhượng củng có những nét đặc sắc riêng, thể hiện phương thức làm ăn sinh sống, tri thức, phong tục tập quán củng như các yếu tố tâm linhcuar ngư dân nơi đây.
Trong rất nhiều lễ hội dân gian được hình thành và phát triển ở Nhượng bạn xưa như : Hội đám chay rước tướng, Lễ hội đua thuyền, Lễ hội cầu ngư, hò chèo cạn, Hội cờ người......
- 2. Thực trạng
Trước khi cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước diễn ra thì lễ hội chèo cạn ở Cẩm Nhượng được duy trì thường xuyên tại miếu Đức ngư ông (Thôn Lâm Hoãn hiện nay). Nhưng sau năm 1973 về sau này do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan thì nhiều loại hình lễ hội bị sao lãng. Thực tế cho thấy hiện nay trên địa bàn xã Cẩm Nhượng chỉ còn lại ba lễ hội tồn tại và được duy trì nhưng không phong phú và đều đặn như trước kia. Đó là lễ hội chèo cạn được tổ chức vào ngày 8/4 (A/L ), hội cờ người tổ chức vào dịp tết nguyên đán và lễ hội đua thuyền mới được phục dựng.
Năm 2002 được sự quan tâm của Sở văn hóa - Thể thao và Du lịch Hà Tỉnh đồng ý cho khôi phục lại lễ hội. Nhưng lúc đó tình hình kinh tế còn khó khăn, ngân sách tài chính hạn hẹp nên không có kinh phí để duy trì và hoạt động. Mặt khác các nghệ nhân trước kia am hiểu và tích cực với lễ hội đã qua đời, số cụ còn lại thì hầu hết đã trên 80 tuổi, sức khỏe yếu.Việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa Hò chèo là một việc vấn đề cấp bách và cần thiết.
- 3. Đặc điểm của hò chèo cạn:
Hò chèo cạn gắn với tín ngưỡng thờ cúng cá Voi của ngư dân vùng biển, hàng năm, vào các ngày âm lịch: 8/4 lễ cầu ngư, ngày 12/8 và 25/10 ngày kỵ đức Ngư Ông, ngư dân làng Nhượng Bạn tập trung về miếu Đức Ông tại thôn Phúc Hải để làm lễ tế và diễn xướng hò chèo cạn. Và trong các dịp lễ trên thì hò chèo cạn trong lễ cầu ngư 8/4 hàng năm được tổ chức quy mô nhất.
Lễ hội cầu ngư vừa nhằm vào việc tưởng nhớ công đức của người xưa, vừa thể hiện lòng mong ước, sự cầu chúc cho một năm làm ăn phát đạt. Trong dịp lễ hội này, tín ngưỡng dân gian và sinh hoạt văn hóa - văn nghệ dân gian hò chèo cạn hòa quyện chặt chẽ với nhau, tạo cho đời sống văn hóa - tinh thần của ngư dân vùng biển Nhượng Bạn một nét riêng, đậm đà bản sắc dân tộc và bản sắc địa phương. Lễ hội có 4 phần chính: Nghi thức, tế lễ, lễ rước trên biển và lễ tế tại miếu đường. Nhưng nét hấp dẫn nhất của lễ hội chính là diễn xướng hò chèo cạn.
Hò chèo cạn được hát trong các dịp lễ cầu mùa và lễ đưa linh cho cá voi. Sau này, người dân còn sử dụng trong cả lễ đưa linh những người quá cố về với tổ tiên ông bà. Vì vậy, có thể nói, chèo cạn chia làm 2 loại, một loại là chèo cạn đưa linh dùng để đưa linh cá ông voi về với mẹ biển khơi và đưa linh hồn người chết về với suối vàng trước lúc di quan. Loại hình thứ hai là chèo cạn cầu ngư thường dùng vào đầu các mùa đánh bắt cá.
Hát khoan chèo cạn gồm những điệu hò múa quạt, hát chèo cạn, hò đưa linh... Lời trong hát khoan chèo cạn, hò biển chủ yếu là thể thơ lục bát với ngôn ngữ mộc mạc, vừa dung dị, trìu mến, vừa gắn với cuộc sống con người miền biển. Nội dung các câu hò thường là cầu trời đất, thần linh phù hộ cho trời yên biển lặng, cho dân đánh bắt hải sản được mùa.
Những điệu hò biển như hò mái nhị, hò là, hò hụi... khỏe khoắn, nhịp nhàng, mô phỏng hoạt động đẩy thuyền, thả lưới, kéo lưới của người dân biển. Loại hình hát, múa chèo cạn là sự diễn tả và mô phỏng trên cạn những hoạt động chèo thuyền của người đi biển. Trong múa chèo cạn, người được ghép thành thuyền, các mái chèo được sơn phết xanh đỏ. Một người lĩnh xướng đứng ngoài thuyền dùng cờ hiệu phất và cầm nhịp cho đội chèo cạn vừa hò, vừa làm động tác chèo cạn. Xem các động tác bơi chèo của họ như đang thấy được cuộc sống của những người dân vùng biển, họ vừa hát, vừa chèo một cách thành thục. Một điều rất đặc biệt là nếu khi xưa các thành viên trong đội phải là nữ nhi chưa chồng thì ngày nay, các mẹ, các chị đã có gia đình cũng có thể tham gia hò xướng.
Trong lễ cầu ngư, một nghi lễ quan trọng sau khi hát múa chèo cạn là lễ rước hương án của Đức Ông lên thuyền ra hòn Bớc để làm lễ tế cúng trên biển. Một đội thuyền hàng chục chiếc được trang trí đủ sắc màu rẽ sóng ra khơi. Khi đến hòn Bớc, nghi lễ cúng tế trang trọng được diễn ra trên thuyền và những vật tế lễ được thả xuống biển.
Lễ hội cầu ngư và diễn xướng hò chèo cạn Nhượng Bạn là một loại hình văn hóa phi vật thể rất độc đáo của Hà Tĩnh cần được bảo tồn và phát huy giá trị. Các điệu múa chèo cạn, hò khoan không chỉ phục vụ các lễ hội của làng, mà còn trình diễn tại những sự kiện văn hóa của Hà Tĩnh, đặc biệt là diễn xướng phục vụ du khách du lịch
VĂN HÓA -THÔNG TIN